اثرات منفی کاهش وزن غیر اصولی در ورزشکاران

۱- اختلالات هورمونی و یا اختلال در سیکل عادت ماهیانه در زنان:

کاهش وزن و توده چربی بدن در زنان موجب اختلالات سیکل عادت ماهیانه در آنان می گردد. احتمال می رود که این شرایط با میزان و شدت کاهش ذخایر چربی بدن مرتبط بوده و یا پاسخی به دریافت ناکافی انرژی یا پروتئین باشد.

عوامل تغذیه ای نظیر برنامه غذایی کم چرب، پُرفیبر، پیروی از برنامه غذایی گیاه خواری نیز مشخص شده که با کاهش استروژن در گردش خون مرتبط بوده و به نظر می رسد که این عوامل بیش از میزان دریافت پروتئین و انرژی در پیدایش این عارضه مهم باشند، البته برنامه تمرینات سنگین و شدید نیز با اختلالات سیکل عادت ماهیانه در زنان مرتبط است، ولی به نظر می رسد که مجموعه ای از عوامل موجب بروز این اختلالات می گردند. قطع عادت ماهیانه(آمنوره) که از کاهش سطح استروژن نتیجه می شود، موجب افزایش خطر بروز استئوپنی(کاهش بافت و توده استخوانی) در فرد گردیده و همراه با سایر عوامل خطر موجب افزایش احتمال بروز شکستگی های استخوانی در فرد می گردد. این کاهش ذخایر مواد معدنی در بسیاری از موارد قابل جبران نبوده و ممکن است ورزشکاران را در معرض استئوپروز یا پوکی استخوان قرار دهد.

کاهش وزن در مردان ورزشکار نیز با تغییرات هورمونی به ویژه کاهش هورمون های تستوسترون و پرولاکتین توام می گردد. این شرایط به ویژه در زمان کاهش شدید توده چربی بدن مشاهده گردیده است. این کاهش در غلظت تستوسترون موجب می شود تا حفظ توده بدون چربی بدن و عملکرد ورزشکار در حد مطلوب مختل گردد.

۲- کاهش توده بدون چربی بدن و کاهش میزان متابولیسم استراحت:

کاهش وزن بر اثر کاهش دریافت غذایی به طور معمول موجب کاهش میزان متابولیسم استراحت می شود و این شرایط ادامه ی روند کاهش وزن در فرد را مشکل تر خواهد نمود.

از آن جا که ورزش موجب حفظ و یا افزایش توده بدون چربی بدن می گردد، انتظار می رود در ورزشکارانی که قصد کاهش وزن دارند، افت متابولیسم استراحت مشابه با آن چه در افراد چاق روی می دهد، مشاهده نشود، ولی بر اساس اندک مطالعات موجود، ورزشکارانی که تحت برنامه غذایی کاهش وزن قرار می گیرند، حتی با انجام فعالیت های شدید قدرتی نظیر پرورش اندام نیز افت و کاهش متابولیسم استراحت را تجربه می نمایند. این کاهش در ورزشکارانی که حداقل میزان انرژی را دریافت می نمایند، بیشتر است.

۳- بروز بیماری و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی:

تصوری در بین عامه مردم وجود دارد مبنی بر آن که رژیم گرفتن موجب افزایش خطر ابتلا به بیماری ها می گردد. بخشی از این باور به این دلیل است که با کاهش دریافت مواد غذایی، علاوه بر انرژی، مواد مغذی مهمی نظیر پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی نیز به میزان کافی دریافت نمی گردند. دریافت ناکافی این ترکیبات مغذی در ورزشکارانی که تحت رژیم های غذایی کاهش وزن هستند و به ویژه زنان ورزشکار و در رشته هایی که لاغری شرکت کنندگان در رقابت های آن ها مطلوب به نظر می رسد، گزارش شده است.

به تازگی و بر اساس چند مطالعه ی موجود، دریافت مقادیر کافی کربوهیدرات و اسیدهای چرب غیر اشباع موسوم به اسیدهای چرب امگا ۳ برای کار کرد مناسب سیستم ایمنی توصیه گردیده است. به نظر می رسد دریافت مقدار کافی کربوهیدرات بر کاهش سطح هورمون های کورتیزول و رشد(که در پاسخ به ورزش میزان آن ها افزایش یافته است)، موثر بوده و در نتیجه موجب کاهش اختلال در عملکرد سلول های ایمنی می گردد. بر این اساس احتمال می رود برنامه های غذایی که تامین کننده ی مقادیر کافی کربوهیدرات و چربی نمی باشند، موجب تغییر و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی گردند.

دریافت آنتی اکسیدان ها نیز در عملکرد مناسب سیستم ایمنی مهم می باشد. برنامه های غذایی که انرژی آن ها به میزان معتدلی کاهش یافته است و بر طبق توصیه های سلامت عمومی تهیه شده اند، مصرف میوه و سبزی را زیاد توصیه می کنند و این امر موجب می گردد در هنگام رژیم گرفتن، حتی در برخی موارد دریافت آنتی اکسیدان ها در فرد افزایش یابد. متاسفانه برنامه های غذایی مبتنی بر محدودیت دریافت کربوهیدرات، دریافت غذایی بسیاری از میوه ها و سبزی ها را محدود می نمایند که این امر موجب کاهش دریافت آنتی اکسیدان ها می گردد.

۴- اثرات روان شناختی و اختلالات در غذا خوردن:

محدودیت دریافت انرژی ممکن است موجب بروز تغییراتی در خلق و خوی فرد شود و وی را در معرض خطر ابتلا به اختلالات خوردن قرار دهد. این اختلالات خلق و خو در هر دو گروه ورزشکاران و افراد دچار اضافه وزن گزارش شده است و در ورزشکاران رشته هایی که لاغری فرد اهمیت داشته و در امتیاز وی موثر است، شیوع بیشتری دارد. رژیم گرفتن به عنوان یک عامل آغازگر در پیدایش و پیشروی اختلالات خوردن محسوب گردیده و این اختلالات به کمک سایر عوامل نظیر فشار تمرینات ورزشی و تصور ذهنی فرد از تناسب اندام خویش، موجب تشدید علایم می گردند.

۵- عملکرد ورزشی:

مطالعاتی که به بررسی اثرات رژیم گرفتن بر عملکرد ورزشی فرد می پردازند، بیشتر بر روی کاهش وزن شدید و اثرات آن متمرکز هستند. اثرات زیانبار کاهش وزن شدید با استفاده از کاهش ذخایر آب بدن(دهیدراسیون) بر عملکرد هوازی ورزشکاران به روشنی بیان گردیده است، ولی تاثیرات این روش ها بر قدرت و توان عضلانی هنوز مشخص نیست. در حالی که یک مطالعه ی کاهش قدرت عضلانی پس از کاهش وزن به دلیل دهیدراسیون را گزارش نموده، در مطالعه ای دیگر هیچ تاثیری از دهیدراسیون بر استقامت و قدرت ایزومتریک عضلات گزارش نشده است.

مشخص شده که افزودن محدودیت انرژی به دهیدراسیون یا پیروی از رژیم غذایی کم کالری به تنهایی، اثر بارزتری در اختلال عملکرد عضلات فرد خواهد داشت.

عملکرد ورزشی در ورزشکارانی که از محدودیت دریافت انرژی به تنهایی و یا همراه با دهیدراسیون پیروی می نمایند، به طور قابل توجهی کاهش می یابد. بر این اساس به نظر می رسد که محدودیت انرژی بیش از دهیدراسیون یا کم آبی بدن بر عملکرد ورزشکاران تأثیر منفی داشته باشد.

چندین تحقیق گواه آن می باشند که کاهش وزن پس از چند روز موجب کاهش قابل توجه میزان کار انجام شده توسط نیمه فوقانی بدن در آزمون های سرعتی می شود.

به طور خلاصه می توان گفت کاهش وزن حاد در محدوده ۵ درصد از وزن بدن، می تواند به عملکرد ورزشکار آسیب وارد نماید. این کاهش عملکرد در آزمون های مربوط به فعالیت های تکرار پذیر و با سرعت زیاد بیشتر مشاهده می گردد. کاهش عملکرد طی فصل مسابقات می تواند به دلیل کاهش بافت بدون چربی پدید آید. بسیاری از ورزشکاران نیز اعتقاد دارند که کاهش وزن بدن به عملکرد آنان آسیب خواهد زد.

۶- تأثیرات بر عملکرد ذهنی فرد:

افرادی که تحت برنامه های غذایی کاهش وزن می باشند، از نظر ذهنی احساس آمادگی کامل را ندارند و خود را در شرایط ایده آل حس نمی کنند حتی رژیم گرفتن برای دوره های زمانی کوتاه نیز موجب بروز اثرات منفی در توانایی های ذهنی و خلق و خوی افراد می شود.

البته مطالعات نشان داده اند که این اختلالات پس از گذشت حدود ۷۲ ساعت از آغاز مصرف مایعات و مواد غذایی به سطح قبلی آن پیش از کاهش وزن باز می گردد.

۷- وضعیت تغذیه ای:

بدن ما توان آن را دارد تا کمبود دریافت مواد مغذی را در کوتاه مدت کنترل کند و به کمک ذخایر موجود در بدن، از بروز عوارض مرتبط با آن جلوگیری نماید.

ممکن است مشکلات مربوط به وضعیت تغذیه در ورزشکارانی که به صورت مکرر کاهش وزن را سپری نموده و یا از برنامه غذایی کاهش وزن برای مدت زمان طولانی استفاده کرده اند، پدید آید. بررسی های بیوشیمیایی نشانگر آن است که کمبودهای تغذیه ای در ورزشکارانی که برای مدت ۳ هفته یا بیشتر از برنامه غذایی کاهش وزن استفاده کرده اند، مشاهده خواهد شد و افرادی که تنها برای چند روز از این رژیم ها استفاده نموده اند، دچار کمبود تغذیه ای نشده اند.

۸- توده استخوانی:

پرهیز از مصرف مواد غذایی(Fasting) برای مدت ۴ روز موجب کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی در شاخص های مرتبط با ستنز و تجدید ساختار استخوان در زنان سالم می گردد. این کاهش بازسازی در استخوان موجب می گردد تا توده استخوانی به مرور زمان کاهش یابد. یک مطالعه بر روی مردان قایقران نشانگر آن است که پرهیز از مصرف مواد غذایی برای مدت ۲۴ ساعت موجب کاهش شاخص های سلامت استخوانی می گردد. در این مطالعه، شاخص های سرمی سنتز و تجزیه استخوانی در محدوده ۲۰ تا ۲۷ درصد کاهش یافتند.